Lipmovoj

Lingvo eble evoluis el ŝmacado  
              
Kiel la homoj lernis paroli? Esploristoj pri primatoj supozas ke ŝmacado povus ludi gravan rolon. Ili rigardis al la buŝo de makako-simioj kaj trovis movojn kiuj aperas ankaŭ dum homaj babiladoj.

Simioj regas la kompleksajn rapidajn movojn de lipoj kaj gorĝo kiuj necesas por la parolado. Tion eltrovis internacia teamo de esploristoj per observoj ĉe makakoj. Pro tio la esploristoj kredas ke mallaŭta ŝmacado de la lipoj eble estis unu el la originoj de la homa lingvo.

Kontraŭe al la senvola vokado, gruntado kaj gorĝa bruado de la simioj la movoj de la vizaĝo kaj de la lipoj estas konscie regataj kaj la simioj aktive uzas ilin por komunikado. Tiuj movoj plenumas per tio gravan antaŭkondiĉon por lingvo. Tio apogas la tezon ke la radikoj de la homa lingvo ne kuŝas en la sonoj de la primatoj sed en ilia mimiko kiun ili uzas por komunikado.

Multaj simio-specioj ŝmacas en afablaj situacioj, ekzemple kiam renkontiĝas patrino kaj ido. Kvankam temas en tiu kazo pri mallaŭta bruaĵo ("p p p p"), ĝi ne estas akompanata de sonigo kiu estiĝas per vibrado de la voĉkordoj en la laringo. Se oni supraĵe observas tion, la lipoŝmacado ŝajne realiĝas nur per rapida malfermado kaj fermado de la lipoj. Ke tio ne estas la kazo, tion nun montris esploristoj de la universitato Vieno kaj de la Princeton-universitato en Usono. Ili esploris la movojn de la buŝa kaj faŭka kavo dum la lipoŝmacado de la makakoj  helpe de rentgenaj filmoj.

Kaj tiuj filmoj montras ke temas pri sufiĉe kompleksa konduto. Dum la lipoŝmacado okazas rapidaj kaj kunordigitaj movoj de la lipoj, de la makzelo, de la lango kaj de la langa osto. Kun ofteco de 5 cikloj po sekundo laŭ la esploristoj tiuj movoj okazas krome en simila rapideco kiel la homa lingvo.

Kvankam la lipoŝmacado supraĵe similas al imita maĉado, tamen la veraj sinsekvoj de la movoj konsiderinde diferenciĝas de tio. Ili similas pli al sinsekvoj kiuj en la areo de la buŝo kaj de la laringo okazas dum ŝanĝo de vokaloj al konsonantoj dum la parolado. Krome ili okazas je duobla rapideco ol la normala maĉado.

Kiel la esploristoj raportas, ankaŭ aliaj simio-specioj, inter ili la ĉimpanzoj, per tiuj lipomovoj povas ankaŭ produkti bruaĵojn. Ili igas siajn lipojn vibri kaj tiel eligas laŭtan ŝmacadon kaj eksplodan bruaĵon. Tiuj formoj de esprimo evidente estas vole regataj. Alie ol la blekado kaj gruntado eblas lerni ilin.

Ekzemple orangutangoj kapablas lerni la fajfadon. Ankaŭ en tiu kazo la bruaĵo ekestas per movoj de la lipoj kaj de la lango kaj ne de la laringo. Laŭ kompreno de la esploristoj tiuj observoj indikas ke la origino de la homa lingvo fontas el du komponentoj: El senvolaj sonoj kiuj estas produktataj de la voĉkordo en la laringo kaj el rapidaj, lernitaj movoj de la trairejo de la vokaloj.
Ankoraŭ en mallumo troviĝas la origino de la kantanta, melodia komponento de la homa lingvo kiu postulas regadon pri la laringo.

Vi povas aŭdi ĝin en Esperanta Retradio